TD60 Icon - Nederlands Paspoort

Ontwerp van het Nederlandse paspoort 1993 - 2003

In 1993 kreeg Total Design de opdracht om het nieuwe Nederlandse paspoort te ontwerpen, wat een belangrijk moment was. Het ministerie had net te maken gehad met de langdurige affaire rond het zogenaamde KEP-paspoort en wilde een nieuw paspoort ontwikkelen dat aan alle veiligheidseisen voldeed zonder problemen of parlementaire onderzoeken achteraf.

De hoofdaannemer voor het project was de Johan Enschedé-drukkerij, in opdracht van het ministerie van BIZA, terwijl Total Design als onderaannemer werkte.

Bij aanvang van het project werd Total Design geconfronteerd met strenge veiligheidseisen. Een aparte ruimte moest worden aangewezen binnen het bureau voor de medewerkers die aan het ontwerp werkten. Alle schetsen en tekeningen moesten genummerd worden en aan het einde van elke werkdag in een kluis worden opgeborgen. De medewerkers moesten strikte geheimhoudingsverklaringen ondertekenen voordat ze aan het project begonnen.

Het ontwerp bestond uit een stripverhaal met de Nederlandse geschiedenis, een soort canon. Verschillende schetsen werden gemaakt, waaronder een illustratie van de Nachtwacht van Rembrandt. Er werd gekozen voor de heldere lijn-stijl die bekend is van kunstenaars als Hergé, Martin Lodewijk en Joost Swarte, evenals andere bekende striptekenaars uit de Lage Landen. Het principe van dit ontwerp werd goedgekeurd en toen begon een complexe procedure.

Allereerst moest het stripverhaal een script krijgen, waarin tekst en afbeeldingen uit betrouwbare bronnen werden gecombineerd – een Nederlandse canon voordat de officiële canon in 2006 werd vastgesteld. In plaats van te vertrouwen op één of een paar professoren van verschillende universiteiten, wat vaak tot controverses leidt, werd de meest gerenommeerde alternatieve bron benaderd: het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis in Den Haag. Dit instituut werd opgericht in 1902, onderging diverse reorganisaties, veranderde van naam en leiding, en werd in 1989 omgevormd tot het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis.

Er werden dertig pagina’s toegewezen voor het stripverhaal, en er werd verzekerd dat elke pagina een collage kon bevatten van vier historische momenten in tekst en afbeeldingen. Dat betekende in totaal 120 momenten uit de Nederlandse geschiedenis. Het instituut stelde een commissie van historici samen met verschillende expertisegebieden. Voor elke pagina werd ook een tekst geschreven, bestaande uit een korte introductie in leesbare tekst en een langere tekst afgebeeld in microformaat. Het doel van de microtekst was beveiliging.

Er werd echter aangenomen dat hoewel de tekst met het blote oog nauwelijks leesbaar was, deze toch feitelijk accuraat moest zijn. De uitvoering in pasteltinten maakte ook deel uit van de beveiligingsmaatregelen.

Bovendien werden verschillende andere beveiligingskenmerken in het ontwerp opgenomen, die beperkingen oplegden aan de vorm en stijl. De illustraties moesten feitelijk accuraat zijn, dus er werden minstens drie bronnen gezocht voor elk onderwerp. Dit omvatte museumartefacten, etsen, schilderijen, wetenschappelijke objecten en veel fotomateriaal. Toen de overheidsjurist dit zag gebeuren, beval hij Total Design ervoor te zorgen dat alle bronafbeeldingen vrij beschikbaar werden gesteld. Auteursrecht is een complexe zaak, maar het werd uiteindelijk met enige inspanning volbracht.

De binnenkant van de omslag werd met diepdruk gedrukt, met behulp van drie gegraveerde inktrollen in drie inktkleuren – een techniek die zeer moeilijk te repliceren is. Op elke pagina werd ook een geplaatst watermerk opgenomen in een aangewezen ruimte in het ontwerp. De uitvoering en voorproductie van het paspoort waren uiterst arbeidsintensieve taken, waarin André Mol een bijzonder grote bijdrage leverde.

Het hele ontwerp was gebaseerd op een raamwerk van onderling verbonden zeshoeken, een bijenkorfmotief. Op basis hiervan werden alle afmetingen nauwkeurig uitgewerkt om ervoor te zorgen dat alle visuele elementen en typografie binnen dat raamwerk konden worden geplaatst. De achtergrond van zeshoeken, die de hele pagina vulde, werd in verschillende varianten herhaald op alle pagina’s, waarbij elke mm2 slechts één keer in het hele paspoort voorkwam.

Uiteindelijk werden alle afbeeldingspagina’s, samen met de tekst voor elke pagina, inclusief de leesbare microtekst, gereproduceerd. Het idee ontstond om een vergrootglas als cadeau bij elk uitgegeven paspoort op te nemen, maar dat werd nooit goedgekeurd. Het leek een sympathiek gebaar gezien de prijs die de burgers moesten betalen.
Op dezelfde manier werd het idee om meer goud in de omslag op te nemen niet geaccepteerd. Alle Europese paspoorten moesten precies hetzelfde zijn om discriminatie op basis van nationaliteit bij de douane te elimineren.

Bron, waar je ook dieper kunt ingaan op de creatie van elke geïllustreerde pagina die verbonden is met de geschiedenis: https://jellevandertoornvrijthoff.com/portfolio/paspoort/